اگر در زمینه برنامهنویسی فعالیت میکنید، شاید کلماتی مانند کراس پلتفرم (Cross-Platform)، مولتی پلتفرم (Multi-Platform) و اگنوستیک (Agnostic) را شنیده باشید که تقریباً میتوان گفت همه به یک اصل اشاره دارند. در این مقاله به مفهوم پلتفرم (Platform) چیست؟ میپردازیم و انواع آن را مورد بررسی قرار خواهیم داد. درک صحیح از پلتفرمها برای اتخاذ تصمیمات درست در زمینه طراحی سایت در اصفهان و توسعه نرمافزار، حیاتی است.
مفهوم پلتفرم (Platform) چیست؟
در فناوری اطلاعات، پلتفرم (بستر) یک ترکیب از سختافزار یا نرمافزار است که برای میزبانی یک برنامه یا سرویس استفاده میشود. به عنوان مثال، یک بستر برنامه شامل سختافزار، یک سیستمعامل و برنامههای هماهنگی است که از مجموعه دستورالعملها برای یک پردازنده یا ریزپردازنده خاص استفاده میکند. در این حالت، پلتفرم پایهای را ایجاد میکند که تضمین میکند کد شیء (Object Code) با موفقیت اجرا شود.
هنگام خرید نرمافزار، مهم است که بدانید این نرمافزار برای چه پلتفرمی ساخته شده است:
-
مخصوص پلتفرم (Platform-Specific): توسعهدهندگان برنامه خود را صریحاً تهیه کردهاند تا بتوانند روی یک سیستمعامل خاص (مانند ویندوز یا مک) اجرا شوند.
-
کراس پلتفرم (Cross-Platform): توسعهدهندگان قصد داشتند کد شیء را روی بیش از یک پلتفرم (برای مثال Win/Mac یا iOS/Android) اجرا کنند.
-
اگنوستیک پلتفرم (Platform-Agnostic): این نرمافزار برای اجرا روی هر ترکیبی از سیستمعامل و معماری پردازنده طراحی شده است و کمترین وابستگی را به محیط اجرا دارد.
هر پلتفرم مجموعه از قوانین، استانداردها و محدودیتهای خاص خود را دارد که بیانگر این است که سختافزار/نرمافزار چگونه میتواند ساخته شود و چگونه باید کار کند.
پلتفرم گروهی از فناوریها است که به عنوان پایهای استفاده میشود که برنامههای دیگر، فرایندها یا فنآوریهای دیگری روی آنها ایجاد میشود. در محاسبات شخصی، بستر شامل سختافزار اساسی (رایانه) و نرمافزار (سیستمعامل) است که برنامههای نرمافزاری میتوانند در آن اجرا شوند. این محیط، پایه اساسی را تشکیل میدهد که هر برنامه یا نرمافزاری از آن پشتیبانی یا توسعه مییابد.
رایانهها از واحد پردازش مرکزی ویژه (CPU) استفاده میکنند که برای اجرای کد زبان خاص دستگاه طراحی شدهاند. برای اینکه رایانه برنامههای نرمافزاری را اجرا کند، برنامهها باید به زبان ماشین رمزگذاری شده باینری CPU باشند. بنابراین، از نظر تاریخی، برنامههای برنامهنویسی که برای یک پلتفرم نوشته شدهاند، روی سکوی متفاوت کار نمیکنند.
چرا یک پلتفرم (Platform) از منظر توسعه و سازگاری مهم است؟
برای یک توسعهدهنده، این پلتفرم مجموعه اساسی از قابلیتهایی را که میتوانند هنگام نوشتن نرمافزار خود استفاده کنند، فراهم میکند. توسعهدهنده یک پلتفرم را هدف قرار میدهد و اطمینان میدهد که اگر دستگاه کاربر آن شرایط را برآورده کند، نرمافزار مورد نظر اجرا خواهد شد. در توسعه نرمافزار، پلتفرمها همچنین تعیین میکنند که چگونه اجزای مختلف نرمافزار با یکدیگر ارتباط برقرار کنند؛ برای مثال، برای ارتباط بین دو سیستم نرمافزاری مختلف، از واسطهای برنامهنویسی کاربردی یا همان API چیست و چه کاربردهایی دارد؟، برای ارسال و دریافت داده استفاده میشود.
پس از تولید نرمافزار برای یک پلتفرم، میتوان آن را به یک سیستمعامل دیگر منتقل کرد. نرمافزار حملونقل معمولاً روندی پیچیده و پر تلاش است و به بازنویسی بخشهای زیادی از کد اصلی نیاز دارد.
اهمیت پلتفرم برای کاربر نهایی
این پلتفرم به عنوان یک کاربر، به طبقهبندی تواناییهای رایانه کمک میکند و به آنها اجازه میدهد تا بدانند که آیا محصول با رایانه خود سازگار است یا خیر. الزامات بسترهای نرمافزاری ممکن است شامل یک سیستمعامل خاص، نوع CPU یا کتابخانههای نرمافزاری نصب شده باشد. به عنوان مثال، یک بازی ویدیویی ممکن است برای پلتفرمی مانند “رایانهای با CPU ۶۴ بیتی، حداقل ۸ گیگابایت رم، ویندوز ۱۰ و DirectX نسخه ۱۰ یا بعد از آن طراحی شود.” فقط رایانههایی که آن شرایط را برآورده میکنند میتوانند نرمافزار را اجرا کنند.
پلتفرم (Platform) دستگاه چیست؟
پلتفرم دستگاه توضیحات کلی در مورد نوع پشتیبانی شده دستگاه است. در این تعریف، سختافزار و نرمافزار میزبان به عنوان یک واحد در نظر گرفته میشوند. به عنوان مثال، هنگام توصیف یک بازی، ممکن است لیستی از سیستمعاملهای پشتیبانی شده شامل دستگاههای زیر باشد:
-
تلفن همراه: تلفنهای هوشمند و تبلتها (مانند Android یا iOS).
-
کنسول: کنسولهای بازی Xbox، PlayStation یا Nintendo.
-
رایانه: رایانههای Microsoft Windows، macOS یا Linux.
انتخاب استراتژیک: چه نوع پلتفرمی را باید ایجاد کرد؟
پس از آنکه با مفهوم پلتفرم (Platform) چیست؟ آشنا شدین، لازم است که به یک سؤال به ظاهر ساده اما بسیار مهم پاسخ دهید: چه نوع پلتفرمی ایجاد میکنید؟
همه پلتفرمها برابر ایجاد نمیشوند. جستجوی گوگل، فیسبوک، خدمات وب آمازون (AWS)، بازار آمازون، اندروید، Uber، AirBnB و حتی بیتکوین همه پلتفرم هستند. اما این پلتفرمها در نحوه ایجاد تأثیرات شبکه، تعاملاتی که آنها ایجاد میکنند، رویکردها برای حل مشکلات، سطح باز بودن، پویایی رشد و مدلهای درآمدی بسیار متفاوت هستند. اهمیت ایجاد یک پلتفرم موفق بیشتر از ایجاد فناوری مناسب برای تجارت است؛ بلکه نیاز به یک استراتژی کسبوکار قوی دارد.
دستهبندی پلتفرمها از منظر مدل کسبوکار:
-
پلتفرمهای تراکنشی (Transactional Platforms): مانند Uber یا AirBnB که امکان تبادل مستقیم ارزش (خدمت یا کالا) بین دو گروه از کاربران (عرضهکننده و تقاضاکننده) را فراهم میکنند.
-
پلتفرمهای نوآوری (Innovation Platforms): مانند اندروید یا AWS که پایهای برای توسعه و نوآوری توسط اشخاص ثالث فراهم میکنند و اجازه میدهند برنامههای جدید روی بستر آنها ساخته شوند.
جمعبندی سئویی: انتخاب پلتفرم مناسب برای پروژههای توسعه وب و اپلیکیشن
انتخاب پلتفرم درست برای پروژههای نرمافزاری و دیجیتال، یک تصمیم استراتژیک است که بر مقیاسپذیری، هزینه توسعه و سرعت ورود به بازار تأثیر مستقیم میگذارد. درک تفاوت بین کراس پلتفرم و مخصوص پلتفرم برای بهینهسازی منابع ضروری است. مشاوران ما در شرکت پدیده تجارت پس از بررسی دقیق پروژههای شما در زمینه طراحی سایت در اصفهان و طراحی اپلیکیشن در اصفهان، بهترین پلتفرم را برای پیادهسازی و اجرای پروژههای شما انتخاب و به شما معرفی میکنند تا بتوانید به راحتی از آن استفاده کنید و محصول نهایی را با بالاترین کیفیت به بازار ارائه دهید. برای کسب مشاوره تخصصی در انتخاب بستر مناسب پروژه خود، با شرکت پدیده تجارت در تماس باشید.
سؤالات متداول (FAQ) پیرامون پلتفرمها در برنامهنویسی
۱. JVM (Java Virtual Machine) چگونه مفهوم «اگنوستیک پلتفرم» را در زبان جاوا محقق میسازد؟
JVM (ماشین مجازی جاوا) یک نمونه عالی از پیادهسازی مفهوم «اگنوستیک پلتفرم» است. هدف اصلی JVM این است که کد کامپایلشده جاوا (به نام بایتکد) بتواند بدون نیاز به تغییر، روی هر سختافزار یا سیستمعاملی اجرا شود. این قابلیت از طریق یک لایه انتزاعی محقق میشود: توسعهدهنده کد جاوا را مینویسد، آن را به بایتکد تبدیل میکند و JVM روی سیستمعامل میزبان، این بایتکد را برای سختافزار خاص ترجمه میکند.
این رویکرد تضمین میکند که شعار معروف جاوا، «یک بار بنویس، همهجا اجرا کن» (Write Once, Run Anywhere – WORA) عملی شود و برنامهنویسان دیگر نگران سازگاری با سیستمعاملهای مختلف نباشند. این مدل، درک درستی از اهمیت پلتفرم به عنوان لایهای که برنامهها روی آن اجرا میشوند، به ما میدهد.
۲. فناوریهای کانتینری (Containerization) مانند Docker چه رابطهای با مفهوم کراس پلتفرم دارند؟
فناوریهای کانتینری مانند Docker با ایجاد یک محیط استاندارد و ایزوله برای اجرای نرمافزار، مفهوم کراس پلتفرم را به سطح جدیدی ارتقا دادهاند. یک کانتینر، نه تنها کد برنامه، بلکه تمام وابستگیها و محیط مورد نیاز آن (مانند سیستمعامل کوچک، کتابخانهها و تنظیمات) را نیز در خود بستهبندی میکند.
این بدین معنی است که برنامهنویس میتواند یک برنامه را یک بار در یک محیط توسعه مشخص کانتینری کرده و تضمین کند که دقیقاً به همان شکل روی هر پلتفرمی که از Docker پشتیبانی میکند (مانند لینوکس، ویندوز سرور یا مک) اجرا خواهد شد. این روش، پیچیدگیهای حمل و نقل نرمافزار بین پلتفرمها را تا حد زیادی کاهش داده و فرایند استقرار (Deployment) را تسهیل میکند.
۳. تفاوت اصلی یک پلتفرم تراکنشی (Transactional) مانند Uber با یک پلتفرم نوآوری (Innovation) مانند Android چیست؟
تفاوت اصلی این دو نوع پلتفرم در مدل کسبوکار و نحوه ایجاد ارزش نهفته است.
-
پلتفرم تراکنشی (مانند Uber/AirBnB): هدف اصلی آن تسهیل و مدیریت تعاملات مستقیم بین عرضهکنندگان (رانندگان/میزبانها) و تقاضاکنندگان (مسافران/مهمانها) است. ارزش از هر تراکنش ایجاد شده در پلتفرم به دست میآید.
-
پلتفرم نوآوری (مانند Android/AWS): این نوع پلتفرمها بستری برای توسعهدهندگان شخص ثالث فراهم میکنند تا محصولات و خدمات جدیدی را روی آن ایجاد کنند. ارزش این پلتفرمها از طریق مقیاسپذیری و رشد اکوسیستم جانبی (مانند تعداد طراحی اپلیکیشنهای تولید شده یا خدمات مبتنی بر API) به دست میآید. درک این تفاوتها برای انتخاب استراتژی ساخت و عرضه یک پلتفرم کاملاً ضروری است.
۴. منظور از Platform Lock-in چیست و توسعهدهندگان چگونه میتوانند از آن اجتناب کنند؟
Platform Lock-in (قفل شدن در پلتفرم) وضعیتی است که در آن یک کاربر یا توسعهدهنده به دلیل هزینههای زیاد یا موانع فنی، قادر به ترک یا انتقال از یک پلتفرم خاص (مانند یک سرویس ابری خاص یا یک سیستمعامل اختصاصی) نیست. این امر معمولاً به دلیل استفاده از ویژگیهای اختصاصی پلتفرم و عدم رعایت استانداردهای باز رخ میدهد.
برای اجتناب از Platform Lock-in، توسعهدهندگان باید اصول زیر را رعایت کنند: ۱. استفاده از استانداردهای باز (Open Standards) و پروتکلهای عمومی. ۲. اجتناب از وابستگی شدید به APIها و سرویسهای انحصاری. ۳. طراحی نرمافزار با معماری ماژولار که امکان تعویض اجزای وابسته به پلتفرم را فراهم کند. این اقدامات ریسک وابستگی به یک پلتفرم واحد را کاهش داده و انعطافپذیری کسبوکار را حفظ میکند.
۵. چه عواملی باعث میشود که هزینه طراحی اپلیکیشن کراس پلتفرم معمولاً کمتر از طراحی اپلیکیشن مخصوص پلتفرم (Native) باشد؟
هزینه طراحی اپلیکیشن کراس پلتفرم (با فریمورکهایی مانند Flutter یا React Native) معمولاً کمتر از طراحی اپلیکیشن مخصوص پلتفرم (Native) (با استفاده از زبانهایی مانند Swift برای iOS و Kotlin برای Android) است، زیرا:
۱. کد واحد: توسعهدهندگان کراس پلتفرم تنها یک پایگاه کد (Codebase) را برای هر دو سیستمعامل iOS و Android نگهداری و توسعه میدهند.
۲. تیم کوچکتر: به جای نیاز به دو تیم مجزا (یک تیم Native iOS و یک تیم Native Android)، میتوان از یک تیم کوچکتر با تخصص در فریمورک کراس پلتفرم استفاده کرد.
۳. سرعت توسعه: بهروزرسانیها و رفع اشکالها به جای دو بار، فقط یک بار انجام میشوند و سرعت توسعه افزایش مییابد.
در حالی که کیفیت و عملکرد اپلیکیشنهای Native ممکن است کمی بهتر باشد، مزایای مالی و سرعت طراحی اپلیکیشن کراس پلتفرم برای اکثر استارتاپها و کسبوکارها، آن را به یک انتخاب جذاب تبدیل کرده است.
